Αποφάσεις

Το τίμημα της ελευθερίας

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ στο περιθώριο του Συνεδρίου της Β΄ Διεθνούς στη Στουτγάρδη το 1907.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ έζησε από το 1871 έως το 1919. Σήμερα, τη θυμόμαστε ως μια επιστολογράφο με ποιητική γλώσσα και ως μια πολιτικά ριζοσπαστική επαναστάτρια. Συχνά, ο βίαιος θάνατός της γίνεται η αιτία ενασχόλησης με την προσωπικότητά της, αλλά το έργο και η ζωή της λησμονούνται. Περιστοιχισμένη από έναν κόσμο όπου κυριαρχούσαν ο κληρικαλισμός, η πατριαρχία, ο μιλιταρισμός, ο εθνικισμός, η θρησκοληψία και η υποκρισία, έλαβε πλήθος ασυνήθιστων για την εποχή της αποφάσεων. Στα δεκαεφτά της, πήγε να ζήσει στην Ελβετία. Στα είκοσι δύο της, ίδρυσε δικό της κόμμα. Στα είκοσι εφτά της, πήρε το διδακτορικό της και επέλεξε για μόνιμο τόπο διαμονής της την πρωτεύουσα της πεφωτισμένης Ευρώπης, το Παρίσι, έναντι του Βερολίνου. Στα είκοσι οχτώ της, έγινε πρώτη φορά αρχισυντάκτρια. Στα τριάντα τρία της, μπήκε σε κελί φυλακής, και όχι για τελευταία φορά. Την ίδια χρονιά άσκησε δημόσια κριτική στον Λένιν και στους Μπολσεβίκους. Όταν ήταν 47 ετών, πέταξαν τη σορό της στο κανάλι Λάντβερ του Βερολίνου.

1 Μετανάστευσε 17 ετών Σπουδές οπωσδήποτε – Η Ρόζα Λούξεμπουργκ πηγαίνει στη Ζυρίχη

**Βαρσοβία, γύρω στο 1900.** Ως παιδί η Ρόζα Λούξεμπουργκ πιστεύει «ακράδαντα ότι η “ζωή”, η “πραγματική” ζωή βρίσκεται κάπου μακριά, πέρα και πίσω από τις στέγες. Από τότε ταξιδεύω για να τη βρω. Όμως κρύβεται πάντα πίσω από κάποιες στέγες». (Γράμμα στη Λουίζε Κάουτσκι, 1904)

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ προερχόταν από μια μορφωμένη αστική τάξη, που ναι μεν δεν ήταν εύπορη, όμως πάντοτε όχι μόνο φρόντιζε για τη μόρφωση και την κουλτούρα της, αλλά και ζούσε βάσει των αρχών τους. Γεννήθηκε το 1871 στο αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής Ζάμοστς, στα νοτιοανατολικά της σημερινής Πολωνίας, και μόλις δύο χρόνια αργότερα η οικογένεια μετακόμισε στη μεγαλούπολη Βαρσοβία. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ αποφοίτησε από το σχολείο με διάκριση. Τα σχέδια των γονιών να παντρέψουν την κόρη τους απέτυχαν λόγω της μικρής της προίκας. Το 1888 τόσο η οικογένειά της όσο και οι τσαρικές αρχές έδωσαν την άδεια στη Ρόζα, που ονειρευόταν να σπουδάσει –όντας ακόμα πιο πολύ κορίτσι απ’ ό,τι γυναίκα–, να φύγει από τη χώρα και να πάει στην Ελβετία, κάνοντας ένα βήμα που σήμερα θα θεωρούνταν φεμινιστικό.

**Λίνα και Ελίας Λούξεμπουργκ**. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ προερχόταν, από τη μεριά της μητέρας της, από οικογένεια ραβίνων. Οι γονείς της ζούσαν ως πεφωτισμένοι, φιλελεύθεροι Εβραίοι. Όταν η Ρόζα Λούξεμπουργκ ήταν τριών ετών, η οικογένεια μετακόμισε στη Βαρσοβία. Όχι στο γκέτο, αλλά –όπως πολλοί μεταρρυθμιστές Εβραίοι– σε μια «χριστιανική συνοικία» εκεί κοντά. Γι’ αυτό και, όταν το 1881 έπειτα από μια απόπειρα δολοφονίας του Ρώσου τσάρου έγινε και στη Βαρσοβία πογκρόμ, οι συμμορίες των δολοφόνων δεν ενόχλησαν την οικογένεια.

**Η δωδεκάχρονη Ρόζα Λούξεμπουργκ**. Όταν ήταν παιδί, η Ρόζα Λούξεμπουργκ υπέφερε, λόγω μιας λανθασμένης ιατρικής αγωγής, από μια βλάβη στο ισχίο. Έμαθε μόνη της να διαβάζει, όντας καθηλωμένη στο κρεβάτι. Στο πατρικό της διάβαζαν πολωνικά, γερμανικά και γαλλικά βιβλία. Μόνο οι εξετάσεις για το απολυτήριο λυκείου δίνονταν στα ρωσικά, στη γλώσσα των κατακτητών. Ενώ η μητέρα προτιμούσε τη γαλλική λογοτεχνία, ο πατέρας διάβαζε γερμανική λογοτεχνία. Ο Γκαίτε συντρόφευε τη Ρόζα Λούξεμπουργκ σε όλη της τη ζωή. Ακόμα και το βράδυ της δολοφονίας της, πριν από την ανάκρισή της στο ξενοδοχείο «Eden», διάβαζε *Φάουστ* (το δεύτερο μέρος).

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ στην **οικογένεια του αδερφού της Μικολάι στο Βερολίνο, Πάσχα του 1902**. Η οικογένεια Λούξεμπουργκ είχε δύο κόρες και τρεις γιους. Η Ρόζα ήταν το μικρότερο παιδί. Ενώ οι γονείς ανήκαν ακόμα σε μια μορφωμένη αστική τάξη, στην οποία η καπιταλιστική οικονομία δημιουργούσε οικονομικά προβλήματα, οι γιοι έγιναν επιτυχημένοι επιχειρηματίες και ακαδημαϊκοί. Η μεγάλη οικογένεια ζούσε διεσπαρμένη σε όλη την Ευρώπη. Οι Λούξεμπουργκ ήταν πολίτες του κόσμου. Στην οικογένειά τους δεν είχε θέση ο εθνικισμός.

2 Όχι ζωολογία, τελικά Η Ρόζα Λούξεμπουργκ υποκύπτει στην πολιτική

**Ζυρίχη, παλαιό Πανεπιστήμιο, 1890** (σημ. Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας). Μια και στο καταστατικό του πανεπιστημίου, που ιδρύθηκε το 1833, δεν καθοριζόταν το φύλο των σπουδαστών, η σχολή έγινε το πρώτο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα στην ηπειρωτική Ευρώπη, στο οποίο από το 1840 επιτρεπόταν να φοιτούν γυναίκες.

Το διδακτορικό της Ρόζας Λούξεμπουργκ, που δημοσιεύτηκε το 1898, εξυπηρετούσε και αυτό το πολιτικό της έργο. Σύμφωνα με τον τίτλο του πραγματευόταν τη ***Βιομηχανική ανάπτυξη της Πολωνίας***. Ωστόσο, σε αυτό η Ρόζα Λούξεμπουργκ ασχολείται κυρίως με τη γέννηση της ομάδας στην οποία απευθύνεται: της εργατιάς, την οποία η Ρόζα Λούξεμπουργκ ήθελε να οδηγήσει στον αγώνα ενάντια στον τσαρισμό και τον καπιταλισμό.

Ζυρίχη. Στις δίχως θέρμανση σοφίτες της επαρχιακής τότε Ζυρίχης δημιουργήθηκε στο τελευταίο τρίτο του 19ου αιώνα, μέσω της μετανάστευσης Ανατολικοευρωπαίων φοιτητών και φοιτητριών, μια αντικαπιταλιστική παράλληλη κοινωνία. Σε αντίθεση με πολλούς συμφοιτητές και συμφοιτήτριές της, κυρίως από τη Ρωσία και την Πολωνία, η Ρόζα Λούξεμπουργκ δεν ήταν εξόριστη, αλλά είχε έρθει με τη θέλησή της στη Ζυρίχη. Έτσι, κινούνταν με άνεση και στις δύο κοινωνίες της Ζυρίχης. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ άρχισε να σπουδάζει ζωολογία, αλλά τρία χρόνια αργότερα όχι μόνο μεταπήδησε στις πολιτικές επιστήμες, αλλά υπέκυψε πρώτα στη γοητεία ενός άντρα και μετά σε εκείνην της πολιτικής. Μαζί με τον εραστή της, Λέο Γιόγκιχες, και δυο φίλους, τον Γιούλιαν Μαρχλέφσκι και τον Άντολφ Βάρσκι, ίδρυσε το 1893 το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Πολωνίας. Το 1905 έγραφε στον Γιόγκιχες, λίγο πριν από το χωρισμό τους: «… κι εσύ μού έγινες μισητός ως εκείνος που με έκανες να δεθώ για πάντα με αυτή την καταραμένη την πολιτική». [1]

1 Γράμμα της Ρόζας Λούξεμπουργκ προς τον Λέο Γιόγκιχες, 20 Οκτωβρίου 1905, στο Gesammelte Briefe, τόμ. 2, 3η αναθ. και συμπλ. έκδοση, Βερολίνο, 1999, σελ. 209.

**Λέο Γιόγκιχες (1867-1919)**. Καταγόταν από εβραϊκή οικογένεια τραπεζιτών. Μετανάστευσε το 1890. Επικεφαλής του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Πολωνίας. Σπούδασε ζωολογία, αλλά δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του. Ως εκπρόσωπος της Σοσιαλδημοκρατίας του Βασιλείου της Πολωνίας και της Λιθουανίας (ΣΔΒΠΛ, έως το 1900 Σοσιαλδημοκρατία του Βασιλείου της Πολωνίας [ΣΔΒΠ]) έγινε αντίπαλος του Λένιν στον ηγετικό κύκλο των Ρώσων Σοσιαλδημοκρατών (1906-1912). Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου οργάνωσε την αντίσταση κατά της στρατιωτικοποίησης της Γερμανίας. Δύο μήνες μετά το θάνατο της Ρόζας Λούξεμπουργκ δολοφονήθηκε και αυτός στη φυλακή του Μοάμπιτ.

**Η Ρόζα Λούξεμπουργκ το 1895, πιθανόν στο Παρίσι.** Στη Δυτική Ευρώπη η ούτως ή άλλως όχι και τόσο υποτελής υποτελής έγινε μια πολίτης με αυτοπεποίθηση – ανήκε σε εκείνο τον τύπο πολιτών που είχε γεννηθεί μέσα από τη Γαλλική Επανάσταση και ποτέ δεν ρίζωσε πραγματικά στη Γερμανία.

Πρώτο τεύχος της *Sprawa Robotnicza* *(Εργατική Υπόθεση),* του Ιουλίου του 1893. Η εφημερίδα, όργανο της Σοσιαλδημοκρατίας του Βασιλείου της Πολωνίας (ΣΔΒΠ), ιδρύθηκε στη Ζυρίχη, αλλά στοιχειοθετούνταν και τυπωνόταν στο Παρίσι και την έφερναν παράνομα στο τσαρικό βασίλειο. Έως τον Ιούλιο του 1896 εκδόθηκαν συνολικά είκοσι πέντε τεύχη. Εδώ η Ρόζα Λούξεμπουργκ απέκτησε εμπειρία στην αρχισυνταξία και έγραψε ανώνυμα περισσότερα από τριάντα άρθρα που σήμερα έχουν ταυτοποιηθεί ως δικά της. Όταν οι δομές της ΣΔΒΠ εξαρθρώθηκαν από την τσαρική αστυνομία, η έκδοση της εφημερίδας ανεστάλη αναγκαστικά.

3 Η Ρόζα Λούξεμπουργκ κάνει την είσοδό της στην ευρωπαϊκή σκηνή Η απόφαση να αρθρώσει αντίλογο

**Μαζί με τον Άουγκουστ Μπέμπελ, το 1904, στο 6ο Συνέδριο της Β΄ Διεθνούς στο Άμστερνταμ.** Για τη συμμετοχή της σε αυτό το Συνέδριο η Ρόζα Λούξεμπουργκ είχε λάβει διπλή εντολή, από το SPD (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας) και από τη Σοσιαλδημοκρατία του Βασιλείου της Πολωνίας και της Λιθουανίας (ΣΔΒΠΛ). Το Συνέδριο την εξέλεξε για το Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο. Ο **Άουγκουστ Μπέμπελ** (1840-1913) ίδρυσε το 1869 μαζί με τον Βίλχελμ Λίμπκνεχτ το γερμανικό και διεθνές σοσιαλδημοκρατικό κίνημα, και παρέμεινε ως το θάνατό του ένας από τους κύριους εκπροσώπους του.

Το 1898, μετά την υποστήριξη της διατριβής της, η Ρόζα Λούξεμπουργκ μετακόμισε στο Βερολίνο, όπου έθεσε εαυτόν στις υπηρεσίες του SPD και του αγώνα του στα κατεχόμενα εδάφη της Πολωνίας. Έτσι ήλπιζε σε μια πιο επιτυχημένη επιρροή των εξελίξεων στο υπό ρωσική κατοχή τμήμα της Πολωνίας. Όμως, μέσα σε λίγους μήνες, βρέθηκε απροσχεδίαστα και απρόσμενα στη σκηνή του γερμανικού και ευρωπαϊκού σοσιαλδημοκρατικού κινήματος: Στο κείμενό της Κοινωνική Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση; (1899) η Ρόζα Λούξεμπουργκ τάχθηκε δημόσια εναντίον της απόπειρας μιας αναθεώρησης των μαρξιστικών αντιλήψεων από τον Έντουαρντ Μπέρνσταϊν. Με το κείμενο αυτό, η νεαρή γυναίκα ήρθε σε αντιπαράθεση με ένα από τα πρόσωπα αδιαμφισβήτητου κύρους της Αριστεράς: Ο Μπέρνσταϊν ήταν διαχειριστής των καταλοίπων του Μαρξ και του Ένγκελς. Δύο χρόνια πριν, χρειάστηκε τη βοήθεια της μικρότερης κόρης του Καρλ Μαρξ, της Ελέανορ Μαρξ Άβελινγκ, για να της επιτραπεί να πάρει μέρος, με το κόμμα της σε Συνέδριο της Σοσιαλιστικής Διεθνούς. Στα 28 της χρόνια, η νεαρή Εβραία, που ζούσε σε ένα φοιτητικό δωμάτιο της Ζυρίχης, είχε καταφέρει να γίνει μια γνωστή ευρωπαϊκή προσωπικότητα, αν και η Ρόζα Λούξεμπουργκ είχε πάντοτε περισσότερους εχθρούς παρά φίλους. Τις πεποιθήσεις της τις έβαζε πάνω από την αφοσίωσή της σε ομάδες.

**Βασιλεία, 1898**. Προκειμένου να αποκτήσει την πρωσική υπηκοότητα κι έτσι να αποφύγει την απέλασή της στη Ρωσία, η Ρόζα Λούξεμπουργκ παντρεύτηκε τον στοιχειοθέτη Γκούσταφ Λίμπεκ (1873-1945) –γιο της πρώτης σπιτονοικοκυράς της Ρόζας Λούξεμπουργκ στη Ζυρίχη, μιας μετανάστριας από την Πρωσία– σε λευκό γάμο που κράτησε έως το 1903.

**Κοινωνική Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση; (1899).** Σύμφωνα με τη Λούξεμπουργκ, εκείνο που πυροδότησε τη λεγόμενη ρεβιζιονιστική διαμάχη δεν ήταν δύο αντίθετες έννοιες αλλά δυο έννοιες που έπρεπε να συνδεθούν: Μεταρρύθμιση και Επανάσταση. Καλούσε τους σοσιαλδημοκράτες να μη λησμονήσουν ποτέ τον επαναστατικό στόχο μέσα στον καθημερινό αγώνα για μεταρρυθμίσεις. Για τη θέση της αυτή έχει παγιωθεί σήμερα ο όρος «επαναστατική ρεαλπολιτίκ».

**Έντουαρντ Μπέρνσταϊν (1850-1932)**. Σε μια ανάλυση των απόψεων του Έντουαρντ Μπέρνσταϊν, η Ρόζα Λούξεμπουργκ απέκρουσε την κατηγορία πως ήθελε «ως νεοσύλλεκτη στο κίνημα να κάνει μάθημα στους παλαιούς βετεράνους» με τη φράση: «Ξέρω ότι πρέπει να κερδίσω πρώτα τα γαλόνια μου στο γερμανικό κίνημα, αλλά θέλω να το κάνω στην αριστερή πτέρυγα, όπου οι άνθρωποι πολεμούν τον εχθρό, κι όχι στη δεξιά, όπου θέλουν να συμβιβαστούν με τον εχθρό…» (Ρόζα Λούξεμπουργκ, «Ομιλία στο Συνέδριο του Κόμματος των Σοσιαλδημοκρατών, το 1898 στη Στουτγάρδη», στο Gesammelte Werke, τόμ. 1/1, Βερολίνο, 1970, σελ. 238)

Το εκλεγμένο το 1904 στο Άμστερνταμ **Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο (ΔΣΓ)**, στο οποίο η Ρόζα Λούξεμπουργκ ανήκε μέχρι το 1914 – ανάμεσα σε, ως επί το πλείστον, ηλικιωμένους άντρες. Το ΔΣΓ συντόνιζε ανάμεσα στα Συνέδρια τις εργασίες της Σοσιαλιστικής Διεθνούς.

**Βερολίνο, υπό τας φιλύρας, γύρω στο 1900.** Λίγο μετά την άφιξή της στο Βερολίνο, έγραφε ακόμα: «Το Βερολίνο μού προξενεί μια γενικά δυσάρεστη εντύπωση: ψυχρό, χωρίς γούστο, μονολιθικό – σωστός στρατώνας. Και οι αγαπητοί Πρώσοι με την υπεροψία τους, σαν ο καθένας τους να έχει καταπιεί το μπαστούνι, με το οποίο κάποτε ξυλοκοπήθηκε». (Γράμμα της Ρόζας Λούξεμπουργκ προς τη Ματίλντε και τον Ρόμπερτ Ζάιντελ, 30 Μαΐου 1898, στο Gesammelte Briefe, τόμ. 1, Βερολίνο, 1982, σελ. 136)

4 Διαφάνεια, πάση θυσία Η απόφαση να μην επιτρέψει να τη φιμώσουν

**Η Ρόζα Λούξεμπουργκ στο Ντόιτς το 1910**. Ως ομιλήτρια γέμιζε τις μεγαλύτερες αίθουσες και πλατείες, όπου –ελλείψει της σημερινής τεχνολογίας– ήταν δύσκολο να ακουστεί. Εδώ κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας το 1910.

Ο Φερντινάντ Λασάλ, ιδρυτής του αυτόνομου γερμανικού εργατικού κινήματος, είχε δηλώσει ότι η πιο επαναστατική πράξη ήταν «να λες πάντα δυνατά αυτό που συμβαίνει». Αυτό έκανε πάντα η Ρόζα Λούξεμπουργκ από την πρώτη στιγμή που μπήκε στην πολιτική, είτε ως δημοσιογράφος, είτε ως ομιλήτρια, είτε όταν έπρεπε να απολογηθεί ενώπιον του δικαστηρίου για τη δράση της. Συνολικά, η Ρόζα Λούξεμπουργκ πέρασε τέσσερα από τα μόλις σαράντα οχτώ χρόνια της ζωής της σε φυλακές. Την πρώτη φορά, στο Τσβίκαου το 1904, για προσβολή του μονάρχη. Το 1906 φυλακίστηκε τρεις φορές στη Βαρσοβία, για τη συμμετοχή της στη Ρωσική Επανάσταση. Το 1907, για πρώτη φορά στις γυναικείες φυλακές της Μπάρνιμστρασε στο Βερολίνο, για «διέγερση σε βιαιοπραγίες». Το 1915 –για ένα χρόνο– ήταν η δεύτερη φυλάκισή της στην Μπάρνιμστρασε, για προτροπή σε ανυπακοή. Το 1916 –έως τις 9 Νοεμβρίου 1918– στη φυλακή της αστυνομίας στην Αλεξάντερπλατς του Βερολίνου, άλλη μια φορά στην Μπάρνιμστρασε καθώς και στη φυλακή του Βρόνκε κοντά στο Πόζναν, και το 1917 στη φυλακή του Μπρέσλαου, για τη συνέχιση της αντιμιλιταριστικής προπαγάνδας. Παρ’ όλα αυτά, η Ρόζα Λούξεμπουργκ δεν δίστασε ποτέ να πει εκείνο που θεωρούσε σωστό.

**Σκίτσο της Ρόζας Λούξεμπουργκ**. Ο χρόνος που πέρασε στα τρένα, με τα οποία ταξίδευε σε όλη την Ευρώπη –μεταξύ άλλων, για ομιλίες–, δεν ήταν λιγότερος από εκείνον που πέρασε σε φυλακές. Στα ταξίδια της αυτά, έβρισκε την ευκαιρία να κάνει σκίτσα, κάτι που έγινε η στρατηγική της επιβίωσής της κατά τη διάρκεια της παρατεταμένης κάθειρξής της στον Μεγάλο Πόλεμο.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ ήταν επιτυχημένη δημοσιογράφος, όχι μόνο ως αρθρογράφος, αλλά και ως αρχισυντάκτρια. Ήταν η μόνη που ανέλαβε την αρχισυνταξία και των τριών μεγαλύτερων σοσιαλδημοκρατικών εφημερίδων: το 1898 της *Sächsische Arbeiterzeitung* (Δρέσδη), το 1902 της *Leipziger Volkszeitung* και το 1905 του κεντρικού οργάνου του κόμματος *Vorwärts* (Βερολίνο). Όταν ανέλαβε την αρχισυνταξία των δύο πρώτων εφημερίδων, δέχτηκε εκφοβισμό και ηθική παρενόχληση λόγω του φύλου της – οι άντρες συντάκτες ένιωσαν παραγκωνισμένοι.

Το 1898 η Ρόζα Λούξεμπουργκ έγραφε για τη σύνταξη των άρθρων στην εφημερίδα του κόμματος: «Δεν είμαι ευχαριστημένη με τον τρόπο που γράφουν οι πιο πολλοί άνθρωποι του κόμματος τα άρθρα. Όλα είναι τόσο συμβατικά, τόσο ξύλινα, τόσο στερεοτυπικά. […] Πιστεύω ότι πρέπει κάθε φορά, κάθε μέρα, σε κάθε άρθρο, ο συντάκτης να βιώνει ξανά την υπόθεσή μας, να τη νιώθει. Τότε θα έβρισκε για τη γνωστή, παλαιά υπόθεση λέξεις φρέσκες, λέξεις που βγαίνουν μέσα από την καρδιά και που μιλούν στην καρδιά…» (Γράμμα της Ρόζας Λούξεμπουργκ προς τον Ρόμπερτ Ζάιντελ, *23 Ιουνίου 1898, στο Gesammelte Briefe, τόμ. 1, Βερολίνο, 1982, σελ. 153)*

5 Τέλος τα παστάκια στο Βερολίνο Η απόφαση να πάρει μέρος σε μια επανάσταση

**Αγία Πετρούπολη, μπροστά στα Χειμερινά Ανάκτορα, Ιανουάριος 1905**. Έως το 1904-1905 κυριαρχούσε σε όλο τον κόσμο η πεποίθηση ότι, πρώτον, ο ρωσικός στρατός ήταν αήττητος στην Ασία, και δεύτερον, ότι η Ρωσία στερούνταν ιστορίας, επειδή οι Ρώσοι τα υπέμεναν όλα αδιαμαρτύρητα. Οι νίκες του ιαπωνικού στρατού όχι μόνο διέψευσαν την πρώτη πεποίθηση, αλλά και βύθισαν τη Ρωσία σε μια οικονομική κρίση που επέφερε την έκρηξη της «στερούμενης ιστορίας» πυριτιδαποθήκης. Αυτή τη φορά η επανάσταση μπόρεσε να κατασταλεί.

Η Ρωσική Επανάσταση που ξέσπασε τον Ιανουάριο του 1905 στην Αγία Πετρούπολη επεκτάθηκε γρήγορα στην αυτοκρατορία αλλά και στα βιομηχανοποιημένα τμήματα της υπό ρωσική κατοχή Πολωνίας. Δημοσιεύοντας σχεδόν καθημερινά άρθρα, η Ρόζα Λούξεμπουργκ, που εργαζόταν ως αρχισυντάκτρια του κεντρικού οργάνου του SPD Vorwärts, προσπαθούσε να μεταφέρει τη σημασία αυτής της επανάστασης στους Γερμανούς σοσιαλδημοκράτες – με μικρή έως καθόλου επιτυχία. Στα τέλη Δεκεμβρίου του 1905, έχοντας απαυδήσει, αντάλλαξε μια σίγουρη και καλοπληρωμένη θέση εργασίας με την παράνομη δράση στη Βαρσοβία. Στις 4 Μαρτίου του 1906, μια μέρα πριν από τα 35α γενέθλιά της, η Ρόζα Λούξεμπουργκ συνελήφθη μαζί με τον σύντροφό της Λέο Γιόγκιχες. Μέχρι τα μέσα Ιουλίου βρισκόταν υπό κράτηση, μεταξύ άλλων, στη διαβόητη «10η Πτέρυγα» στο κάστρο της Βαρσοβίας, όπου προφυλακίζονταν οι «πολιτικοί» κρατούμενοι.

**Βαρσοβία 1905, απεργία διανομέων εφημερίδων**. Από το Βερολίνο η Ρόζα Λούξεμπουργκ στέλνει στη Λουίζε και στον Καρλ Κάουτσκι μια αναφορά της κατάστασης σε τόνο τόσο νηφάλιο όσο και προσγειωμένο: *«… τεράστιες δυσκολίες με τα τυπογραφεία, καθημερινές συλλήψεις και η απειλή τουφεκισμού των συλληφθέντων.* […] *Ένα απερίγραπτο χάος στην οργάνωση, ενδοκομματικές διαμάχες παρ’ όλη τη* [συζήτηση για] *ενότητα και τη γενική θλίψη. Αυτό ας μείνει μεταξύ μας».* (Γράμμα της Ρόζας Λούξεμπουργκ προς τη Λουίζε και τον Καρλ Κάουτσκι, 5 Φεβρουαρίου *1906, στο Gesammelte Briefe, τόμ. 2, 3η αναθ. και συμπλ. έκδοση, Βερολίνο, 1999, σσ. 246 κ.εξ.)*

**Δεκέμβριος 1905**: Το κύριο άρθρο της Ρόζας Λούξεμπουργκ στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας *Vorwärts* για τις ταραχές στον τσαρικό στόλο στη Μαύρη Θάλασσα.

**Από τη φυλακή της Βαρσοβίας, 1906**. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ συνελήφθη στη Βαρσοβία – ενώ ταξίδευε ως η Γερμανίδα δημοσιογράφος Άννα Μάτσκε. Για να αποφυλακιστεί, πλήρωσαν εγγύηση η οικογένειά της και η γερμανική ηγεσία του Κόμματος – ενάντια στη ρητή επιθυμία της Λούξεμπουργκ και πίσω από την πλάτη της. Έπειτα έγραφε με ενθουσιασμό, αλλά προφανώς και για να καθησυχάσει τους φίλους της στο Βερολίνο, που αγωνιούσαν για εκείνη: «Η επανάσταση είναι υπέροχη, όλα τα άλλα είναι σαχλαμάρες». (Γράμμα της Ρόζας Λούξεμπουργκ προς τη Ματίλντε και τον Εμμάνουελ Βουρμ, 18 Ιουλίου 1906, στο Gesammelte Briefe, τόμ. 2, 3η αναθ. και συμπλ. έκδοση, Βερολίνο, 1999, σελ. 259)

6 Υπέρ της επανάστασης αλλά ενάντια στην τρομοκρατία και στα πραξικοπήματα Η απόφαση ζωής να αρνηθεί κάθε ολοκληρωτική τάση

**Εξώφυλλο του Μαζική απεργία, κόμμα και συνδικάτα.** Η Ρόζα Λούξεμπουργκ έγραψε αυτό το κείμενο το 1906, κατά τη διαμονή της στη Φινλανδία, λίγο πριν φύγει για να συμμετάσχει στο κομματικό συνέδριο του SPD. Η αξίωσή της ότι η πολιτική μαζική απεργία πρέπει να ενσωματωθεί στο ρεπερτόριο του ταξικού αγώνα από τα κάτω προσέκρουσε στη σθεναρή αντίσταση των ισχυρών του SPD. Η συμμετοχή των υποστηρικτών του σοσιαλδημοκρατικού κινήματος στον πολιτικό ταξικό αγώνα είχε προ πολλού αντικατασταθεί από την εργασία των εκπροσώπων του στα Κοινοβούλια

Αφού αφέθηκε ελεύθερη από τη φυλακή της Βαρσοβίας, η Ρόζα Λούξεμπουργκ έμεινε για ενάμιση μήνα στη Φινλανδία ως Φελίτσια Μπουντίλοβιτς («Η ευτυχής αναγεννημένη [στη ζωή]»), που ναι μεν βρισκόταν επίσης υπό ρωσική κατοχή, αλλά είχε μια σαφώς πιο φιλελεύθερη διακυβέρνηση. Από εκεί έκανε επανειλημμένως ‒και ινκόγκνιτο‒ ταξίδια για να επισκεφτεί τους συναγωνιστές της Λέοντα Τρότσκι, Αλεξάντερ Πάρβους και Λέο Ντόιτς στη φυλακή της Αγίας Πετρούπολης, ενώ παράλληλα συζητούσε για αρκετές βδομάδες με τον Λένιν, που επίσης είχε διαφύγει στη Φινλανδία, και τον κύκλο του για την επανάσταση που είχε μόλις καταπνιγεί. Στο τέλος, έγινε σαφές ότι ως προς το θέμα του αναπόδραστου μιας επανάστασης συμφωνούσαν, αλλά στο πώς –με ή χωρίς τρομοκρατία– δεν θα συμφωνούσαν ποτέ. Από την επανάσταση η Ρόζα Λούξεμπουργκ είχε αντλήσει την εμπειρία των επιτυχημένων πολιτικών μαζικών απεργιών. Ήταν μια τακτική με την οποία σκόπευε να αγωνιστεί μελλοντικά και στη Γερμανία ως μέσο εγκαθίδρυσης μιας δημοκρατίας.

Δρόμοι προς την επανάσταση: Ο (μεταμφιεσμένος στη φωτογραφία) **Λένιν** (πραγματικό όνομα: Βλαντίμιρ Ίλιτς Ουλιάνοφ [1870–1924]) επρόκειτο να κρυφτεί εκ νέου στη Φινλανδία το καλοκαίρι του 1917, προτού ηγηθεί της Οκτωβριανής Επανάστασης. Σημείωνε η Ρόζα Λούξεμπουργκ σχετικά: *«Οι Μπολσεβίκοι θα κάνουν σίγουρα πολλά λάθη ακόμα. Αλλά σ’ αυτούς ταιριάζει η ρήση* […] για το αγέρωχο άλογο που ποτέ άλλοτε δεν χτυπά τόσο δυνατά τις πέτρες, ώστε να πετάξουν σπίθες, απ’ ό,τι όταν σκοντάφτει. Και η Ιστορία θα τους κρίνει αναμφίβολα όπως έκρινε ο γερο-κεραμοποιός στον τάφο του Λασάλ: “Ήταν ένας άνθρωπος με χίλια κουσούρια, ακόμα και κρίματα, αλλά ήταν άνθρωπος ολάκερος”». (Ρόζα Λούξεμπουργκ, «Nicht nach Schema F», στο Spartacus, τεύχ. 8, Ιανουάριος 1918, ανατυπωμένο στο Paul Levi, Ohne einen Tropfen Lakaienblut. Schriften, Reden, Briefe, τόμ. I/1: Spartakus, επιμ.: Jörn Schütrumpf, Βερολίνο, 2018, σελ. 448)

Δρόμοι προς την επανάσταση: **Φέλιξ Ντζερζίνκσι** (1877-1926). Ηγήθηκε από το 1900 μαζί με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Λέο Γιόγκιχες της Σοσιαλδημοκρατίας του Βασιλείου της Πολωνίας και της Λιθουανίας, ενός κόμματος που υποστήριζε τις δημοκρατικές-σοσιαλιστικές θέσεις της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Ο Ντζερζίνσκι το 1917 προσχώρησε στους Μπολσεβίκους όπου ταυτίστηκε ως αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών τους με τον «Κόκκινο Τρόμο» που αξίωνε ο Λένιν.

Δρόμοι προς την επανάσταση: **Αλεξάνδρα Κολοντάι** (1872-1952). Επαναστατική αγωνίστρια υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών, από το 1917 «λαϊκή επίτροπος» (υπουργός) της κοινωνικής πρόνοιας, επέβαλε το δικαίωμα άμβλωσης, το 1921 ηγήθηκε της «εργατικής αντίστασης» ενάντια στον Λένιν και τον Τρότσκι, στη συνέχεια μεταφέρθηκε στη διπλωματική υπηρεσία. Μία από τις λίγες συνοδοιπόρους του Λένιν που επιβίωσε από τον «Μεγάλο Τρόμο» του Στάλιν.

Δρόμοι προς την επανάσταση: **Αντζέλικα Μπαλαμπάνοφ** (1869-1965). Το 1912 ηγήθηκε του Partito Socialista Italiano, σύμμαχος της Κλάρας Τσέτκιν, του Λέο Γιόγκιχες και της Ρόζας Λούξεμπουργκ, συντόνισε στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο το διεθνές αντιμιλιταριστικό κίνημα του Τσίμερβαλντ, το 1919 προβλήθηκε ως «γραμματέας» της Κομιντέρν, το 1921 ήρθε σε ρήξη με τους Μπολσεβίκους και μετανάστευσε.

Δρόμοι προς την επανάσταση: Πάρβους, Τρότσκι και Λέο Ντόιτς το 1906 στη φυλακή της Αγίας Πετρούπολης. **Λέο Ντόιτς** (πραγματικό όνομα: Λεβ Γκριγκορίεβιτς Ντέιτς [1855-1941]): Από το 1903 ένας από τους ηγέτες των Μενσεβίκων. Διέφυγε από την εξορία τέσσερις φορές. **Πάρβους** (πραγματικό όνομα: Ισραήλ Λαζάρεβιτς Χέλφαντ [1867–1924]): Μετά την Επανάσταση του 1905-1906 μεταστράφηκε και έγινε έμπορος όπλων. **Τρότσκι** (πραγματικό όνομα: Λεβ Νταβίντοβιτς Μπρονστέιν [1879–1940]): Τον Οκτώβριο του 1917 ηγήθηκε της ένοπλης εξέγερσης των Μπολσεβίκων.

**«Γενική απεργία!»** Η πιο γνωστή και πιο επιτυχημένη πολιτική γενική απεργία στη Γερμανία έμελλε να γίνει το 1920, μετά τη δολοφονία της Ρόζας Λούξεμπουργκ, ως αντίδραση στο λεγόμενο «Πραξικόπημα του Καπ». Στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας η «πολιτική απεργία» απαγορεύεται. Όταν το κίνημα Fridays for Future καλεί σε παγκόσμια απεργία για το κλίμα, στην ουσία υιοθετεί την ιδέα της Ρόζας Λούξεμπουργκ για τη μαζική απεργία.

7 Απελευθέρωση Η απόφαση να ζει και να αγαπά ελεύθερη

**Η Κλάρα Τσέτκιν-Τσούντελ και η Ρόζα Λούξεμπουργκ στο Μαγδεμβούργο το 1910:** *«Οι δύο τελευταίοι άντρες της Σοσιαλδημοκρατίας»* (Ρόζα Λούξεμπουργκ) ήταν… γυναίκες.

Η σχέση της Ρόζας Λούξεμπουργκ με τον Λέο Γιόγκιχες είχε λήξει ήδη πριν από τη Ρωσική Επανάσταση του 1905-1906. Μετά την επιστροφή της από τις ρωσικές φυλακές, η Λούξεμπουργκ έβαλε τέλος στον πρώτο μεγάλο δεσμό της, που είχε γίνει βασανιστικός. Ακολούθησε ένα μεγάλο δράμα: Όταν ο Γιόγκιχες της ανακοίνωσε ότι θα σκοτώσει τον νέο εραστή της, Κόστια Τσέτκιν, την ίδια και τον εαυτό του, η Ρόζα Λούξεμπουργκ το πήρε τόσο σοβαρά, ώστε εφοδιάστηκε με ένα περίστροφο. Και τότε άρχισε ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Εγκλιματίστηκε στο άλλοτε μισητό της Βερολίνο – με νέους φίλους αλλά και εραστές. Συνέχιζε να εργάζεται «με μανία». Έγραφε πάμπολλα άρθρα για εφημερίδες σε διάφορες γλώσσες, αλληλογραφούσε στο πλαίσιο ενός ευρύτατου ευρωπαϊκού δικτύου επαφών, συμμετείχε σε κομματικά συνέδρια και διασκέψεις και δεχόταν προσκλήσεις για ομιλίες σε όλη τη χώρα. Η πολιτική δράση προϋπέθετε για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ την πολιτική παιδεία. Από το 1907 ανέλαβε να διδάσκει Πολιτική Οικονομία στην κομματική σχολή του SPD για ένα εξάμηνο κάθε χειμώνα, και χάρη στο μισθό της (3.000 μάρκα το χρόνο) η οικονομική της κατάσταση ήταν καλή. Η δουλειά αυτή την ενθουσίαζε και την οδήγησε να γράψει τα δύο κύρια οικονομικά της έργα Einführung in die Nationalökonomie (Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία) και Συσσώρευση του Κεφαλαίου, δύο εμπνευσμένες απόπειρες εφαρμογής της μαρξιστικής σκέψης πέρα από τον Μαρξ, που εξακολουθούν να θεωρούνται σημαντικές.

**Κομματική Σχολή του SPD, 1910**. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ ήταν η μοναδική γυναίκα στο διδακτικό προσωπικό (στη φωτογραφία, στην τελευταία σειρά). Ήταν η πιο δημοφιλής στους σπουδαστές, σίγουρα μεταξύ άλλων και λόγω της παιδαγωγικής της προσέγγισης: «Προσπαθήσαμε από την πρώτη ως την τελευταία διδακτική ώρα να τους κάνουμε να καταλάβουν ότι οι γνώσεις τους δεν είναι ακόμα πλήρεις, ότι θα συνεχίσουν να μαθαίνουν, ότι θα πρέπει να μαθαίνουν σε όλη τους τη ζωή». (*Rosa Luxemburg, «Gewerkschaftsschule und Parteischule», στο Gesammelte Werke, τόμ. 2, Βερολίνο, 1972, σελ. 552)*

**Η Ρόζα Λούξεμπουργκ και η Λουίζε Κάουτσκι** σε διακοπές που έκαναν μαζί στην Ελβετία το καλοκαίρι του 1909. Η Λουίζε Κάουτσκι (1864-1944) κράτησε ζωντανή τη μνήμη της δολοφονημένης φίλης της στην κοινή γνώμη.

«Η περίοδος που έγραφα τη “Συσσώρευση” είναι από τις πιο ευτυχισμένες της ζωής μου. Ζούσα πραγματικά σε μια διαρκή κατάσταση μέθης, μέρα νύχτα δεν έβλεπα και δεν άκουγα τίποτε άλλο παρά αυτό το πρόβλημα, που τόσο όμορφα ξετυλίχτηκε μπροστά μου, και δεν ξέρω να πω τι μου έδωσε μεγαλύτερη χαρά: η διαδικασία της σκέψης, όταν πηγαινοερχόμουν με αργό βηματισμό στο δωμάτιο ταλανιζόμενη από κάποιο σύνθετο ερώτημα […], ή όταν έδινα μορφή, λογοτεχνικό σχήμα στις σκέψεις μου με την πένα στο χέρι».^[2]

2 Γράμμα της Ρόζας Λούξεμπουργκ στον Χανς Ντίφενμπαχ, 12 Μαΐου 1917, στο Gesammelte Briefe, τόμ. 5, Βερολίνο, 1984, σελ. 234.

Από τις μεταγενέστερες σχέσεις της Ρόζας Λούξεμπουργκ, εκείνη με τον **Κόστια Τσέτκιν (1885-1980)**, τον γιο της φίλης της, Κλάρας Τσέτκιν, ήταν που προσέλκυσε τη μεγαλύτερη προσοχή. Η κατά δεκατέσσερα χρόνια μεγαλύτερή του Λούξεμπουργκ έγινε δασκάλα, φίλη και ερωμένη του. Μοιραζόταν μαζί του τις σκέψεις, τις έγνοιες και τη χαρά της. Μετά το χωρισμό τους, έγραψε εκείνη: *«… και επιμένω ότι ο χαρακτήρας μιας γυναίκας φανερώνεται όχι όταν η αγάπη αρχίζει, αλλά όταν τελειώνει».* (Γράμμα της Ρόζας Λούξεμπουργκ στη Ματίλντε Γιάκομπ, *9 Απριλίου 1915, στο Gesammelte Briefe, τόμ. 5, Βερολίνο, 1987, σελ. 54)*

**Η Ρόζα Λούξεμπουργκ στο διαμέρισμά της το 1907**. Μέχρι τη δολοφονία της, έμεινε στο Βερολίνο στις εξής διευθύνεις:
**1898-1899:** Οδός Κούξχαφεν 2 (Μίττε),
**1899:** Οδός (Βίλχελμ-)Χάουφ 4 (Φρίντεναου), Λύτσοβστρασε 51,
**1899-1901:** Βίλαντστρασε 23 (Φρίντεναου),
**1901-1911:** Κράναχστρασε 58 (Φρίντεναου),
**1911-1919:** Λίντενστρασε 2 (Ζίντεντε).
Η πιο πιστή συγκάτοικος της Ρόζας Λούξεμπουργκ ήταν η γάτα που βρέθηκε αδέσποτη, η Μίμι. Η επιθυμία της Ρόζας Λούξεμπουργκ να αποκτήσει παιδιά δεν εκπληρώθηκε.

8 Καλύτερα στη φυλακή παρά αίτηση απονομής χάριτος Η απόφαση να εναντιωθεί μόνη σε (σχεδόν) όλους

Το καλοκαίρι ακόμα του 1914 η **Ρόζα Λούξεμπουργκ και οι δικηγόροι της** (στη φωτογραφία, ο Πάουλ Λεβί, με τον οποίο τότε η Ρόζα Λούξεμπουργκ διατηρούσε δεσμό, και ο Κουρτ Ρόζενφελντ) άσκησαν μεγάλη πίεση στο πρωσικό στρατιωτικοποιημένο κράτος, παρουσιάζοντας στο δικαστήριο τριάντα χιλιάδες μάρτυρες για υποθέσεις κακοποίησης στρατιωτών. Αυτή η μεγάλη επιτυχία της Ρόζας Λούξεμπουργκ, που είχε τεράστια απήχηση στον Τύπο, δεν μπόρεσε όμως να εμποδίσει την έλευση του πολέμου.

Όταν η Εισαγγελία υπέβαλε αίτημα άμεσης σύλληψης της Ρόζας Λούξεμπουργκ για «κίνδυνο διαφυγής», εκείνη απάντησε: *«Κύριε Εισαγγελέα, σας πιστεύω όταν λέτε ότι* εσείς θα το βάζατε στα πόδια. Ένας σοσιαλδημοκράτης δεν το βάζει στα πόδια, αναγνωρίζει τις πράξεις του και γελά με τις ποινές σας». (*Rosa Luxemburg, «Verteidigungsrede vor der Frankfurter Strafkammer», στο Gesammelte Werke, τόμ. 3, Βερολίνο, 1973, σελ. 406.*) Όταν εκδόθηκε η απόφαση, η Λούξεμπουργκ και οι δύο δικηγόροι της περιόδευσαν σε όλη τη χώρα εκφωνώντας **ομιλίες** – ακόμα και στο Kindl-Keller του Μονάχου, 21 Μαρτίου 1914, όπως ανακοινώνεται στην αφίσα της φωτογραφίας.

Παράλληλα με τον αγώνα για γενικό δικαίωμα ψήφου στα γερμανικά κρατίδια, καθώς και για την προώθηση μιας δημοκρατίας –θέση που η Ρόζα Λούξεμπουργκ υπεράσπιζε μάλλον μόνη της–, ο αγώνας ενάντια στη στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας και ενάντια σε έναν επικείμενο παγκόσμιο πόλεμο γινόταν όλο και πιο επιτακτικός. Όπως ο Καρλ Λίμπκνεχτ, έτσι και η Ρόζα Λούξεμπουργκ προειδοποιούσε από νωρίς για αμφότερα. Με την απόπειρά της να εισαγάγει τη μαζική απεργία ως τακτική στο ρεπερτόριο του γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κινήματος, βίωσε ωστόσο μια πολιτική ήττα.

**Ο Καρλ Κάουτσκι (1854-1938)** έγινε το σύμβολο της ανόδου και της πτώσης της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Ως θεωρητικός και άνθρωπος του Τύπου είχε μεγάλη επιρροή στη Σοσιαλιστική Διεθνή. Πριν από τον πόλεμο κιόλας, η στενή φιλία του με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ μεταστράφηκε σε βαθιά αντιπαλότητα, διότι εκείνη αρνιόταν να εγκαταλείψει την επαναστατική πολιτική.

Eine weltgeschichtliche Katastrophe: die Kapitulation der internationalen Sozialdemokratie – »Juniusbroschüre« — *«Μια παγκόσμια ιστορική καταστροφή: η συνθηκολόγηση της διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας».* Η Ρόζα Λούξεμπουργκ συνέταξε τον απολογισμό της στη φυλακή. Το κείμενο έγινε γνωστό ως «**Μπροσούρα του Γιούνιους**». (ανατύπωση στο *Rosa Luxemburg: Gesammelte Werke, τόμ. 4, 6η αναθ. έκδοση, Βερολίνο, 2000, σσ. 49-164*)

Μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1905-1906, Πολωνοί αντισημίτες κατηγόρησαν τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Λέο Γιόγκιχες ότι αυτοί, οι Εβραίοι, είχαν υποκινήσει το 1905 αθώους χριστιανούς Πολωνούς εργάτες να επαναστατήσουν, ενώ οι ίδιοι διέφυγαν στο εξωτερικό. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η Ρόζα Λούξεμπουργκ αρνήθηκε το 1914, όταν καταδικάστηκε για «προτροπή σε ανυπακοή», να ακολουθήσει τη συμβουλή των φίλων της και να φύγει από τη Γερμανία, όπως απέρριψε και τη λύση της απονομής χάριτος από τον αυτοκράτορα. Στα τέλη Ιουλίου του 1914 ξεκίνησε ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος. Λίγο πριν, η Σοσιαλιστική Διεθνής –στην οποία η Ρόζα Λούξεμπουργκ είχε εναποθέσει μεγάλες ελπίδες– κατέρρευσε σχεδόν αθόρυβα. Από τις 18 Φεβρουαρίου 1915 και για ένα χρόνο η Ρόζα Λούξεμπουργκ έμεινε σε ένα κελί των γυναικείων φυλακών της Μπάρνιμστρασε στο Βερολίνο.

**Γυναικείες φυλακές της Μπάρνιμστρασε**, Βερολίνο.

**«Εξόρμηση στο Παρίσι», Αύγουστος 1914**. Τις πρώτες βδομάδες μετά την έναρξη του πολέμου, η Ρόζα Λούξεμπουργκ απομονώθηκε πλήρως. Ακόμα και οι πιο στενοί έμπιστοί της έγιναν φιλοπόλεμοι πατριώτες. Ο γερμανικός πληθυσμός, που βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο και την καταπίεση μιας ιδιαίτερης βαναυσότητας εκ μέρους του αστυνομικού και στρατιωτικού κράτους, φτώχυνε κατά τη διάρκεια αυτού του πολέμου, ενώ οι ιδιοκτήτες της βιομηχανίας εξοπλισμών και οι μαυραγορίτες συσσώρευσαν πλούτη.

9 Αλύγιστη Η απόφαση να μην τα παρατήσει, ανεξαρτήτως κόστους

**Το κελί της Ρόζας Λούξεμπουργκ** στη φυλακή του Βρόνκε, 1916-1917. Της επιτράπηκε να φυτέψει ένα δικό της ανθόκηπο στο προαύλιο της φυλακής.

Αφότου αποφυλακίστηκε τον Φεβρουάριο του 1916, η Ρόζα Λούξεμπουργκ συνέχισε τον αντιμιλιταριστικό της αγώνα. Με την ομάδα «Διεθνής» –που σύντομα ονομάστηκε και διώχθηκε ως «Ομάδα Σπάρτακος», κατά την παράνομη εφημερίδα της Σπάρτακος– σχηματίστηκε γύρω της την 1η Ιανουαρίου 1916 ένας νέος κύκλος. Η Λούξεμπουργκ είχε συντάξει τις προγραμματικές θέσεις της ομάδας. Δεν είχαν περάσει ούτε έξι μήνες από την αποφυλάκισή της, και δόθηκε εντολή να τεθεί υπό «προληπτική» στρατιωτική κράτηση. Υποφέροντας ούτως ή άλλως από το στομάχι της, η Λούξεμπουργκ είχε συνηθίσει να γιατρεύει μόνη της την κατάθλιψή της. Τώρα όμως, υπ’ αυτές τις αντίξοες συνθήκες, που από το 1917 επιδεινώθηκαν στη φυλακή της Βαρσοβίας, το ζητούμενο δεν ήταν μόνο να διατηρήσει τη δική της ισορροπία, αλλά και να εμψυχώσει τις φίλες της που ζούσαν έξω από τη φυλακή. Το αποτέλεσμα βρίσκεται στο ολιγοσέλιδο Γράμματα από τη φυλακή, ένα έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας που προέκυψε σχεδόν τυχαία. Ένα άλλο έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας γράφηκε τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 1918 – και αυτό στη φυλακή: πρόκειται για το ημιτελές Η Ρωσική Επανάσταση, που κυκλοφόρησε το 1921-1922 και θεωρείται μέχρι σήμερα ένα από τα θεμελιώδη κείμενα κοινωνικής κριτικής των Μπολσεβίκων.

Πολλά από τα γράμμα που έγραψε η Ρόζα Λούξεμπουργκ απευθύνονται στην πιο στενή της έμπιστη, τη **Ματίλντε Γιάκομπ (1873-1943)**, στην οποία έδινε και κρυφά μηνύματα. Μαζί με τον Λέο Γιόγκιχες, η Ματίλντε ήταν η πραγματική οργανώτρια της «Ομάδας Σπάρτακος». Μετά τη δολοφονία της Λούξεμπουργκ, η Ματίλντε διασφάλισε τα γραπτά της. Η ζωή της έφτασε στο τέλος της στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Τερεζίενστατ.

Τα **γράμματα** έγιναν η πιο σημαντική μορφή σύνδεσης με τον έξω κόσμο. Εκτός από εκείνα που έπρεπε να περάσουν από τη λογοκρισία, υπήρχαν και αρκετά κρυφά μηνύματα. Όλα τα άρθρα της Λούξεμπουργκ για την παράνομη «Ομάδα Σπάρτακος» καθώς και για τον «αγώνα» του Ντούισμπουργκ έβγαιναν παράνομα από τις φυλακές. Τα *Γράμματα από τη φυλακή* γνωρίζουν εδώ και έναν αιώνα πολλές ανατυπώσεις. Ορισμένα συγκαταλέγονται στα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Δείγμα από το **βοτανολόγιο** της Ρόζα Λούξεμπουργκ, το οποίο ξεκίνησε το 1912.

Στη φυλακή, η Ρόζα Λούξεμπουργκ καλλιέργησε το πάθος της για τα φυτά, στράφηκε στην ορυκτολογία και συνέχισε τις ορνιθολογικές της μελέτες.

Το ξέσπασμα του Παγκόσμιου πολέμου παρακίνησε τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον βουλευτή του Ράιχσταγκ **Καρλ Λίμπκνεχτ (1871-1919)** να συνεργαστούν πολιτικά. Με το «όχι» του σε άλλα πολεμικά δάνεια, ο νομικός Λίμπκνεχτ έγινε η φωνή της γερμανικής Αριστεράς. Η σύλληψή του την 1η Μαΐου του 1916 δεν τον φίμωσε. Ο Λίμπκνεχτ ενθάρρυνε ανθρώπους σε όλες της εμπλεκόμενες στον πόλεμο πλευρές να αντισταθούν στο μιλιταρισμό. Ο συνιδρυτής του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας δολοφονήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 1919 μαζί με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ.

10 Όλη η δύναμη στα συμβούλια Η απόφαση να συνεχίσει την πολιτική επανάσταση μετατρέποντάς τη σε κοινωνική επανάσταση

Το τελευταίο Ράιχσταγκ ή το πρώτο επαναστατικό Κοινοβούλιο; Από τις 16 έως τις 20 Δεκεμβρίου 1918 συνεδρίασε στην Πρωσική Βουλή (Βερολίνο) η **Συνέλευση των Συμβουλίων Εργατών και Στρατιωτών του Ράιχ**. Τη συνεδρίαση άνοιξε ο Ρίχαρντ Μίλερ, ο ηγέτης της λαϊκής δημοκρατικής οργάνωσης βάσης «Revolutionäre Obleute» (Επαναστάτες Αρχιεργάτες).

Στη Ρωσική Επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917 προοιωνίζονταν οι αναταραχές που το φθινόπωρο του 1918 ξέσπασαν και στη Γερμανία. Με τη Νοεμβριανή Επανάσταση άνοιξαν για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ οι πύλες της φυλακής. Στο Βερολίνο ανέλαβε την αρχισυνταξία της εφημερίδας Rote Fahne. Καθώς η ηγεσία του SPD τέθηκε επικεφαλής της Επανάστασης –με στόχο να την καταπνίξει–, η Λούξεμπουργκ εναντιώθηκε σθεναρά στην ηγεσία του αλλοτινού της κόμματος. Το Κομμουνιστικό Κόμμα, που ιδρύθηκε με την αλλαγή της χρονιάς από το 1918 στο 1919, υιοθέτησε το πρόγραμμα της Ρόζας Λούξεμπουργκ, το οποίο είχε συντάξει για την Ένωση Σπάρτακος. Στόχος της Λούξεμπουργκ ήταν να καταστήσει τη Νοεμβριανή Επανάσταση στη Γερμανία μια μη αναστρέψιμη πολιτική αλλαγή και μακροπρόθεσμα να την οδηγήσει προς μια κοινωνική αλλαγή. Ωστόσο, δεν μπόρεσε να καταφέρει κάτι ουσιαστικό μέσα στις εξήντα οχτώ μέρες ζωής που της απέμειναν. Οι πρώτες αφίσες υποδαύλισης μίσους εμφανίστηκαν ήδη τον Δεκέμβριο του 1918, και σύντομα επικράτησε ατμόσφαιρα πογκρόμ. Στις 15 Ιανουαρίου 1919 Γερμανοί αξιωματικοί δολοφόνησαν τη Ρόζα Λούξεμπουργκ. Η σορός της βρέθηκε μόλις στις 31 Μαΐου.

Οι «Revolutionären Obleute» (Επαναστάτες Αρχιεργάτες) ήταν η κυρίαρχη δύναμη στο Βερολίνο. Εκπροσωπούσαν διακόσιες χιλιάδες εργάτες. Αντίθετα, το Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας της Ρόζας Λούξεμπουργκ (Ένωση Σπάρτακος) είχε στις αρχές του 1919 στο Βερολίνο μόνο τριακόσιους οπαδούς. Το βράδυ της 4ης Ιανουαρίου η πλειοψηφία των «Revolutionären Obleute» κάλεσε σε αντίσταση ενάντια στην καθαίρεση του αρχηγού της αστυνομίας Έμιλ Άιχορν (Ανεξάρτητο Σοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανίας [USPD]). Η Ρόζα Λούξεμπουργκ δεν δημοσίευσε αυτό το κάλεσμα· παρ’ όλα αυτά, ο θρύλος της «εξέγερσης των Σπαρτακιστών» είναι ακόμα ζωντανός σήμερα.

**Πρακτικά του ιδρυτικού συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας**. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ πάντοτε αρνιόταν να εγκαταλείψει το SPD ή –αργότερα– το ιδρυθέν το 1917 πασιφιστικό Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας (USPD), στο οποίο παραμερίστηκε με την «Ομάδα Σπάρτακος» το 1917. Ωστόσο, όταν ο Καρλ Ράντεκ, ο άνθρωπος του Λένιν όσον αφορούσε τη Γερμανία, απείλησε μετά τα Χριστούγεννα του 1918 στο Βερολίνο να ιδρύσει με ρωσικά χρήματα ένα νέο ακροαριστερό κόμμα, η Ρόζα Λούξεμπουργκ υποχώρησε. Σε καμία περίπτωση δεν ήθελε να παραδώσει τη γερμανική Αριστερά στους Μπολσεβίκους. Προτίμησε να βγει η ίδια μπροστά, αλλά δεν μπόρεσε να επιβάλει την άποψή της ούτε για τη μελλοντική ονομασία. Αντί ενός Σοσιαλιστικού, ιδρύθηκε ένα Κομμουνιστικό Κόμμα.

Αφίσα που κυκλοφόρησε η **Λίγκα των Αντιμπολσεβίκων,** η οποία ιδρύθηκε στις αρχές Δεκεμβρίου του 1918. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ διώχθηκε και δολοφονήθηκε το 1919 όχι μόνο ως η γυναίκα της γερμανικής Αριστεράς με τη μεγαλύτερη επιρροή, αλλά και ως «Εβραία από τη Γαλικία».

«**Το τσιμπούσι των φονιάδων στο ξενοδοχείο “Έντεν”**» είχε τίτλο η εφημερίδα *Die Rote Fahne* τέσσερις βδομάδες μετά τη δολοφονία της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Στις 10 Μαρτίου 1919 δολοφονήθηκε σε μια φυλακή της αστυνομίας και ο Λέο Γιόγκιχες. Ο δολοφόνος του πήρε προαγωγή.

**Μνημείο στη Γέφυρα Λίχτενσταϊν** πάνω από το κανάλι Λάντβερ στο Τίεργκαρτεν του Βερολίνου, φιλοτεχνημένο από τον Ραλφ Σίλερ και την Ουρσουλίνα Σίλερ-Βίτε. Σε αυτό το σημείο πετάχτηκε η σορός της Ρόζας Λούξεμπουργκ στις 15 Ιανουαρίου του 1919.

Οι τελευταίες εξήντα οχτώ μέρες της ζωής της Ρόζας Λούξεμπουργκ σκιαγραφούνται με λεπτομέρειες σε αυτό το χρονικό.